Kapliczki w nowym świetle
Szlakiem przydrożnych figur i kapliczek (77). Szlak Nepomucenowy (2). Zawada (9). Konserwacja (25).
Do panteonu miejscowości chronionej przez św. Jana Nepomucena włączamy Zawadę. Kapliczka usytuowana została przy skrzyżowaniu dawnego traktu wielickiego i krakowskiego, aktualnie rozwidlenie dróg prowadzących do Borzęty i centrum Zawady
Kapliczka posadowiona została na płycie ze zbrojonego fundamentu, wykonana z piaskowca, obrabianego gładko, poszczególne elementy spoinowane zostały zaprawą piaskowo-wapienną. Kompozycja prezentuje typ filarowy z nieproporcjonalnym, kostkowym kapitelem o czworościennej podstawie z profilowanym zakończeniem. Część frontową filara wypełnia pionowo ułożona prostokątna rama z wklęśnie wyciętymi narożnikami. W niej umieszczono inskrypcję podającą nam informację o fundatorach i roku wykonania figury „ Szymąn Panek, fodatur prosi o pozdrowienie anielskie za duse zmarłe R.P. 1815”. Filar zwieńczony jest ujętym uskokowo kostkowym gzymsem. Powyżej na oprofilowanym cokoliku stoi ustawiona frontalnie rzeźba św. Jana Nepomucena z uwydatnionym kontrapostem o lekko zawirowanej sylwetce, odziana w strój kanonika o zrytmizowanych fałdach. Strój postaci charakteryzuje się sutanną o kilku ukośnych wycięciach, na której nałożona jest komża wzbogacona u spodu ozdobną koronką z motywem stylizowanych liści. Na ramionach ma narzucony mandolet ozdobiony ornamentem esownicowym, związany na piersiach sznurem z dekoracyjną kokardką. W dłoniach o wydłużonych palcach, nie zachowujących anatomicznej proporcji, trzyma kamienny krucyfiks zwrócony skrzyżowaniem ku prawym ramieniu. Skupiona podłużna twarz z pełnym zarostem z wysuniętymi kośćmi policzkowymi wyraża troskę o los czcicieli. Głowa świętego nieznacznie zwrócona w prawo, nakryta biretem.
Kompozycję przekrywa daszek z blachy walcowanej o przekroju łuku nadwieszonego, którego krawędzie pokryte są trójkątnymi ząbkami wsparte na metalowych prętach zakotwiczonych w zwieńczeniu filara. Kapliczkę wieńczy metalowy krzyż o ramionach zakończonych trójlistnie.
Prace konserwatorskie
Prace konserwatorskie prowadzono od 22 sierpnia do 7 października 2013 r. (p2). Kapliczka wokoło była zarośnięta krzakami i drzewami, które zacieniały obiekt. Wielokrotnie została przemalowana warstwą lakieru olejnego, w partii profilowanych gzymsów i stopni pokryta była warstwą czarnej farby bitumicznej o odmiennych od kamienia cechach fizycznych. Pod sztucznymi uzupełnieniami zachodzą procesy prowadzące do ograniczenia odprowadzania wilgoci czy braku odparowywanie podciąganej z gruntu wody, przyczyniając się do kumulacji soli w jego strukturze, powodując niszczącą destrukcję kamienia.
Podczas prac konserwatorskich wykonano odwodnienie wokół obiektu, eliminując stałe zawilgocenie. Usunięto wszystkie nieprawidłowe nawarstwienia (farby olejne, mleczko, powłoka bitumiczna oraz uzupełnienia cementowe). Metodą piaskowania oczyszczono kamień z nieestetycznych i blokujących porowatość materiału czarnych nawarstwień tzw. fałszywej patyny. Kamień wzmocniono konsolidującym środkiem, co zahamowało postępowanie w głąb procesu destrukcji.
W ramach konserwacji estetycznej uzupełniono rażące ubytki formy rzeźbiarskiej oraz formy architektonicznej piaskowca masą sztucznego kamienia o barwie dopasowanej do uzupełnianych fragmentów. Wykonano konstrukcję pod większe uzupełnienia z niekorodującego mosiężnego drutu osadzonego na żywicy epoksydowej. Konserwację zakończono przeprowadzeniem zabiegu hydrofobizacji, metodą kilkakrotnego powlekania do pełnego nasycenia wszystkich kamiennych detali paro-przepuszczalnym krzemoorganicznym preparatem..
Daszek odczyszczono mechanicznie z produktów korozji, następnie pokryto warstwą farby z inhibitorem korozji żelaza i pomalowano farbą grafitową. Uzupełniono brakujące „dzwonki” z lambrekinem.
Przywrócenie walorów estetycznych kapliczki miało na celu ukazanie naturalnej kolorystyki figury św. Jana Nepomucena oraz elementów kamiennych, ze szczególnym wyłuszczeniem ornamentyki stroju, plastyczności twarzy. Odnowiona kamienna ikona staje się przewodnikiem duchowym dla miejscowej ludności, wskazując im drogę do Najwyższej Prawdy w celu zrozumienia prawa objawionego w Dekalogu. Kapliczka stojąca w naturalnej scenerii jest punktem odzwierciedlającymi marzenia, pragnienia, a także niepowodzenia, tęsknoty, powstałe na powierzchni ludzkiej egzystencji wyrosłych z naszego niespokojnego istnienia. Figura św. Jana Nepomucena obrazuje plastycznie patrona chroniącego przed powodzią czy innymi skutkami wodnego żywiołu, który za wstawiennictwem Marii oręduje do Wszechmogącego Boga, prosząc o pomyślność i obfitość dla okolicznych mieszkańców.
Stanisław Szczepan Cichoń
Przypisy:
1. Pierwotnie była posadowiona w odległości około 200 metrów na północny wschód od obecnego położenia, w otoczeniu wiekowych lip skrywających jej kompozycje. Prawdopodobnie w okresie 1890-1900 ówcześni właściciele, rodzina Kaperków przeniosła figurę na obecne bardziej reprezentacyjne miejsce-umiejscowione na rozstaju dróg..
2. Kompleksową konserwację techniczną i estetyczną kapliczki wykonała firma „Renowacja Zabytków Architektury - Andrzej Starowicz”, konserwator prowadzący: Katarzyna Magrysiewicz-Dobrzańska.