KWW Jarosława Szlachetki

Kapliczki w nowym świetle

Kultura 2 kwietnia 2019 Wydanie 13/2019
Kapliczki w nowym świetle
Rzeźba Chrystusa Nazareńskiego. Kapliczka przydrożna p.w. Chrystusa Nazareńskiego w Skomielnej Czarnej z 1832 r. (przed i po konserwacji).

Podążając śladami Chrystusa Nazareńskiego, znajdujemy kapliczkę wzniesioną na szkarpie na skrzyżowaniu dróg gminnych w Skomielnej Czarnej. Wykonana została w 1832 r. z piaskowca obrabianego gładko, poszczególne elementy spoinowane zostały zaprawą piaskowo-wapienną, przypisywana została Wojciechowi Kumała.

Kompozycja przedstawia typ filarowy z rozdwojonymi, pionowymi krawędziami. W górnej części filara, od frontu płycina z przedstawieniem Chrystusa Ukrzyżowanego, poniżej w ramach reliefowych o półkoliście wciętych narożnikach widnieje inskrypcja: Fundator Hobot Adrzey prosi o pozdrowienie anielskie przechodzących RP. 1832. Filar został przykryty nakrywą w formie płaskiej płyty o wciętych narożnikach, zdobioną trzema poziomo rytymi rowkami, w pośrodku jej umieszczono napis: JHS (Iesus Hominum Salvator – Jezus Zbawca ludzi).

Powyżej nakrywy usytuowano postument z wygrawerowanymi arkadkami, dźwigający rzeźbę Chrystusa Nazareńskiego o cechach ludowych (fot.2). Prezentuje niespotykane kubiczne ujęcie postaci z rzewnym wyrazem twarzy. Zwisający podwójny sznur krępuje równolegle ułożone ręce o szerokich, nieforemnych dłoniach z wydłużonymi palcami, poniżej zaakcentowanych pętlą. Głowę oplata cierniowa korona, spod niej spływają na ramiona długie włosy. Ponad figurą wznosi się, po gruntownej rekonstrukcji, drewniany, czterospadowy daszek obity walcowaną blachą. Zwieńczony krzyżem umocowanym na stelażu z zespawanych prętów zbrojeniowych.

W Bęczarce usytuowano kamienną kapliczkę w formie wolno stojącego pomnika, z figurą Chrystusa Nazareńskiego (fot.3). Kapliczka nawiązuje do rozwiązania konstrukcyjnego cokołu oraz rzeźby z kapliczki myślenickiej (ul. Sobieskiego). Cokół w typie filarowym o prostopadłościennej bazie, zwieńczony został wydatnym, profilowanym gzymsem, w osi półkoliście wypiętrzony, wypełniony ornamentem muszlowym. Filar ujęty jest spływami wolutowymi zdobionymi w szczycie trzema zmniejszającymi się ku dołowi cekinami, umieszczonymi na osi, zakończonymi motywem podwójnej kampanuli (fot.2b). W trzonie filara, w prostokątnych ramkach o ćwierćkoliście wciętych narożnikach, widnieje inskrypcja; Sebastian Ewa Kaczorowie Fundatorowie Proszą o Anielskie Pozdrowienie za duse zmarch…. Poniżej znajduje się napis podający datę wykonania figury; R.P 1839.

Kompozycję wieńczy prostopadłościenny cokolik kamienny, na którym usytuowano statyczną rzeźbę, przedstawiającą Chrystusa z wyartykułowanym kontrapostem (fot.4). Postać okryta jest długą, luźno spływającą tuniką z nieznacznym modelunkiem draperii. Szata w pasie przewiązana sznurem, drugi jego koniec spływa z szyi do samych stóp ze związanym węzłem na wysokości kolan figury. Dłonie ułożone na przedramionach związane podwójnym sznurem. Szeroka, trójkątna twarz z pełnym zarostem, o włosach wypływających spod korony cierniowej na ramiona postaci. Wyraża pełnię powagi, wewnętrznego zamyślenia, podkreśloną wyraźnie zarysowanymi oczami. Na piersiach zwisa szkaplerz z wygrawerowanym krzyżem, nawiązując do herbu zakonu trynitarzy, z tego tytułu zwany również „Wykupionym”. Figurę przykrywa nowy baldachim tytanowo-cynkowy w kształcie łuku nadwieszonego z wieńczącym krzyżem w szczycie.

Prace konserwatorskie

Prace konserwatorskie przy kapliczkach prowadzono w okresach: Skomielna Czarna w 2015 r., Bęczarka w 2014 r.

Posadowienie kapliczki w Skomielnej Czarnej stwarzało zagrożenie, mogło spowodować jej osunięcie i w konsekwencji zniszczenie. Z tego tytułu wykonano nowy żelbetowy fundament, w miejscu oddalonym nieco od skarpy w lekko pochylonym terenie, umożliwiając odprowadzenie wody. Po uporządkowaniu terenu przy kapliczce w Bęczarce wykonano nowy fundament wraz z odwodnieniem.

Na kamiennych powierzchniach występowały nawarstwienia farb, a miejscami widoczne były ślady złuszczonej malatury oraz mleczka cementowego czy czarnych nawarstwień tzw. fałszywej patyny, bardziej skondensowane w kapliczce w Bęczarce. Sztuczne nawarstwienia przyczyniały się do postępującej dezintegracji ziarnistej kamienia. Usunięto je mechanicznie metodą strumieniowo-ścierną agregatem CP, polegającą na delikatnym oczyszczeniu pod kontrolowanym ciśnieniem z zastosowaniem różnego typu ścierniw, dobieranych na podstawie prób oraz chemicznie przy użyciu specjalistycznych past (dopuszczonych przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków). Zachowano pierwotną, autorską powierzchnię kamienia ze śladami dłuta i faktury. Przed oczyszczaniem kamiennych powierzchni kapliczki, użyto preparatu krzemoorganicznego w celu wzmocnienia strukturalnego i konsolidacji silnie zdezintegrowanych partii kamienia.

Warstwy przypowierzchniowe kamienia miejscami odpadały, ukazując zdezintegrowaną ziarniście powierzchnię. Rozległe ubytki, spowodowane osypywaniem się kamienia, szczególnie widoczne były w rzeźbie w kapliczce w Skomielnej Czarnej: destrukt prawej dłoni, odpada część tuniki, w Bęczarce natomiast w podstawie oraz nakrywie cokołu.

W celu usunięcia wszystkich nieprawidłowości oraz uzupełnień wykonano standardowe procesy konserwatorskie. W ramach konserwacji estetycznej w kapliczce w Skomielnej Czarnej poprawiono plastyczność twarzy Chrystusa Nazareńskiego, dokonano częściowej rekonstrukcji prawej dłoni, odtworzono zintegrowaną dolną szatę. W kapliczce w Bęczarce, w miejscu betonowego wykonano nowy, kamienny cokolik dźwigający rzeźbę Chrystusa.

Kamiennym kapliczkom, rzeczywistym bytom stworzonym ręką człowieka zainspirowanego przez Istotę Najdoskonalszą – Boga, można przypisać przymioty bytu transcendentnego. Głoszą prawdę zaszczepioną nam przez Siłę Sprawczą, okazują dobroć ludziom szukającym pocieszenia, nadziei i ratunku w sytuacjach beznadziejnych. Wzruszają swym niepowtarzalnym pięknem na łonie natury, wśród kołyszących łanów zbóż, traw szeleszczących antyfony na część bohatera kapliczki – Chrystusa Zbawiciela. Pochwała estetyki wypływa z ust okolicznych mieszkańców, wyrażając kanony ich spojrzenia na piękno i wrażliwość, idee płynące z ponadczasowej kompozycji kamiennej substancji.

cdn.

Stanisław Szczepan Cichoń