Powstanie Legionów Polskich

Myśleniczanie a sprawa legionowa. (Część 1)

Latem 1914 roku tysiące Europejczyków wyruszyło na fronty I wojny światowej. Wybuch tego konfliktu miał też wpływ na życie wielu mężczyzn z Myślenic, którzy byli wcielani do armii austro-węgierskiej. Oprócz służby w regularnych oddziałach cesarskiego wojska, sporo mieszkańców powiatu myślenickiego walczyło również w Legionach Polskich. Były to polskie ochotnicze formacje wojskowe, wspierające wysiłek militarny Austriaków na froncie wschodnim w czasie Wielkiej Wojny.

Formowanie Legionów Polskich rozpoczęło się w sierpniu 1914 roku. W tym miesiącu miały miejsce trzy wydarzenia, które wiążą się z powstaniem tych oddziałów wojskowych. 6 sierpnia 1914 roku z krakowskich Oleandrów wyruszyła na front Pierwsza Kompania Kadrowa, utworzona przez Józefa Piłsudskiego. Dowództwo nad liczącą ponad 140 strzelców kompanią objął Tadeusz Kasprzycki pseudonim „Zbigniew”. Powszechnie uznaje się, że pododdział ten stanowił zalążek przyszłych legionów. Kolejną ważną datą był dzień 16 sierpnia 1914 roku, kiedy w Krakowie został zawiązany Naczelny Komitet Narodowy (NKN).

Organ ten stanowił najwyższą władzę cywilną i wojskową dla Polaków zamieszkujących Galicję. Komitet powstał dzięki porozumieniu istniejących w zaborze austriackim polskich partii. NKN miał być politycznym kierownictwem Legionów Polskich, funkcjonujących jako ochotnicza formacja tworzona w ramach armii austro-węgierskiej. Trzecią ważną datą wyznaczającą początek oddziałów legionowych był dzień 27 sierpnia 1914 roku. Tego dnia wyszedł rozkaz z Naczelnej Komendy Armii zezwalający na sformowanie w Galicji dwóch Legionów Polskich – Wschodniego we Lwowie i Zachodniego w Krakowie. Na bazie Legionu Zachodniego powstała w grudniu 1914 roku I Brygada Legionów Polskich.

W czasie I wojny światowej sformowano łącznie trzy brygady legionowe. Szacuje się, że w latach 1914-1918 przez te oddziały przewinęło się od 40 do 50 tysięcy polskich ochotników, pochodzących z Galicji i Królestwa Polskiego. Żołnierze Legionów Polskich walczyli przeciw armii rosyjskiej na różnych odcinkach frontu wschodniego – w Królestwie Polskim, Galicji, Karpatach Wschodnich, Besarabii, na Bukowinie. Do tych trzech brygad napływali ochotnicy pochodzący z różnych warstw społecznych i posiadający często odmienne poglądy polityczne. Jednak wszyscy legioniści mieli wspólną ideę: tą ideą była walka o niepodległą Ojczyznę. Tak o motywach zaciągania się ochotników do polskich oddziałów pisał znany historyk Andrzej Chwalba w publikacji zatytułowanej „Legiony Polskie 1914-1918”:

„Przede wszystkim i w pierwszej kolejności o zaciągu przesądzały racje ideowe. Kandydaci wierzyli, że zakładając mundur legionisty, będą się bić o niepodległość Polski. Dla nich hasło legionistów „Dla Ciebie Polsko i Twojej chwały” nie było tylko pustym sloganem. (…) Najbardziej ideowi i zdeterminowani ochotnicy napływali w pierwszych tygodniach. Zdecydowana większość spośród nich to byli członkowie organizacji strzeleckich, sokolich, skautowskich – romantycy wychowani na polskiej literaturze pięknej i na Sienkiewiczu, ulegający patriotycznej egzaltacji”.

Od samego początku wojny w ideę legionową aktywnie angażowali się również mieszkańcy ziemi myślenickiej. Już w sierpniu 1914 roku do położonego nad Rabą miasta zaczęli przybywać ochotnicy, chcący służyć w polskich oddziałach. Byli wśród nich głównie harcerze i uczniowie gimnazjum w Myślenicach.

Tworzeniem oddziałów legionowych na ziemi myślenickiej w pierwszych tygodniach Wielkiej Wojny zajął się Powiatowy Komitet Narodowy. Stanowił on agendę Naczelnego Komitetu Narodowego. Powiatowy Komitet w Myślenicach został oficjalnie powołany do życia 22 sierpnia 1914 roku na posiedzeniu, które odbyło się w gmachu miejscowego „Sokoła”. Na jego czele stanął Kazimierz Bzowski, funkcję sekretarza sprawował Stefan Morawiecki, a skarbnikiem był Emil Adelman.

Bardzo ważną rolę w pracach tutejszego komitetu odgrywał Stanisław Pardyak, dyrektor myślenickiego gimnazjum oraz animator ruchu harcerskiego. Na początku wojny pedagog objął funkcję Komisarza Wojskowego Legionów Polskich dla okręgu myślenickiego. To głównie na barki Pardyaka spadły w sierpniu i wrześniu 1914 roku kwestie organizacji oddziałów legionowych w Myślenicach.

Bibliografia

Chwalba A., „Legiony Polskie 1914-1918”, Kraków 2018.

„Legenda Legionów. Opowieść o Legionach oraz ludziach Józefa Piłsudskiego”, Warszawa 2010.

„Myślenice: monografia miasta”, red. Tomasz Gąsowski, Myślenice-Kraków 2012.

Andrzej Małysa