KWW Jarosława Szlachetki

Szlakiem przydrożnych figur i kapliczek (105) Kapliczki w nowym świetle. Brzączowice (1). Konserwacja (42).

Szlakiem przydrożnych figur i kapliczek (105) Kapliczki w nowym świetle. Brzączowice (1). Konserwacja (42).
Kapliczka św. Walentego w Brzączowicach, rok 1858. Stan z roku 2021. (po konserwacji) Fot. Fot. Stanisław Szczepan Cichoń

W panteonie świętych pierwszych wieków chrześcijaństwa, okresu wybitnych męczenników, swoje zaszczytne miejsce znajduje św. Walenty. Nasz szlak kapliczkowy dotarł do miejsca sacrum w pobliżu południowej strony kościoła w Brzączowicach. Wznosi się tam kapliczka pw. św. Walentego (1). Prezentuje typ dwukondygnacyjny o wielościennej podstawie, posadowionej na fundamencie z jednym stopniem. Kapliczka wykonana została z piaskowca karpackiego, poszczególne elementy spoinowane zostały zaprawą piaskowo-wapienną.

Pierwszą kondygnację potraktowano uskokowo, w wyższym wielościanie od frontu w prostokątnej płycinie w rytowanej ramce o wciętych ćwierć koliście narożnikach widnieje inskrypcja w języku łacińskim: „S. Valentinus Caeduntur gladiis more bidentium Non murmur resonat non guerimonia Sed corde impavido mens bene conscia Conservat patientiam” (2). W niższym wielościanie wyryto fundacyjny napis: „Fundatorowie Józef i Maryanna Żak z Brzączowic, RP 1858”.

Drugą kondygnację ujmują kolumny o ludowo potraktowanych kompozytowych głowicach. W części frontowej podtrzymują impost ozdobiony rzeźbionymi główkami aniołków ze skrzydełkami, na którym spoczywa sklepienie niszy. W wnęce sklepionej łukowo usytuowano rzeźbę św. Walentego przedstawionego w stroju kapłańskim, spod wzorzystego ornatu wyłania się sutanna. Lewą ręką podtrzymuje rozłożoną księgę w momencie uzdrawiania chłopca z padaczki, leżącego u jego stóp, zapewne modląc się wersami Ewangelii o jego uzdrowienie. W prawej ręce trzyma rękojeść zwisającego miecza – atrybut jego męczeńskiej śmierci.

Boczne płytkie nisze II kondygnacji zwieńczono krańcowo umieszczonymi wolutami połączonymi odcinkową listwą dźwigającą kwiaton. Kondygnację wieńczy przełamujący, koronujący profilowany gzyms. W niszach umieszczono: od strony wschodniej płaskorzeźbę św. Józefa z Dzieciątkiem siedzącym na lewym ramieniu, prawą podtrzymuje gałązkę oliwną. Od zachodniej natomiast wizerunek Matki Bożej Niepokalanie Poczętej ukazanej jako Niewiasta stojąca na spłaszczonej pod Jej stopami kuli ziemskiej, depcząca stopą głowę wijącego się węża próbującego połknąć różę – symbol niewinności.

Kapliczkę przykrywa dwuspadowy kamienny daszek, zwieńczony graniastym cokolikiem z metalowym krucyfiksem. U jego podnóża znajdują się żelazne figurki osób „wiernych aż do końca”, czyli Matki Bożej, apostoła Jana, Marii Magdaleny, Marii Kleofasowej i Marii Salome (3).

Przebieg prac konserwatorskich

Prace konserwatorskie przy kapliczce przeprowadzono w 2021 roku (4). Na powierzchni kapliczki zaobserwowano obecność wtórnych szkodliwych powłok o odmiennych od kamienia cechach fizycznych, szczególnie niszczycielskich cementowych uzupełnień warstw rzeźbiarskich, przyczyniających się do postępującej dezintegracji ziarnistej kamienia. Widoczne były nawarstwienia fałszywej patyny i mchów usuniętych za pomocą piaskowania poprzez strumień piasku oraz jego granulację dostosowaną do stopnia zniszczenia elementów kamiennych.

Zrekonstruowano uszkodzone fragmenty podstawy cokołu z piaskowca. Dokonano wzmocnienia substancji kamienia preparatem impregnującym, szczególnie od strony odwrocia oraz na plecach figury, gdzie najbardziej widoczna była warstwa spudrowanego kamienia, ukazująca się spod złuszczonej warstwy farby. W celu wykonania uzupełnień odtwarzających pierwotną strukturę kamienną wykonano standardowe procesy konserwatorskie (5).

C.d.n.

Stanisław Szczepan Cichoń

(1) Właściciel: Lucyna Krawczyk, Brzączowice, nr działki ew. 523/5

(2) Święty Walenty zostaje zabity mieczem, zwyczajem mordowanego nie skarży się, przyjmuje śmierć bez narzekań i sercem mężnym, rozumem świadomym zachowuje cierpliwość.

(3) Św. Anna oprócz Marii posiadała dwie młodsze córki. Maria Kleofasowa poślubiła Jakuba zw. Alfeuszem, urodziła 4 synów: Jakuba Młodszego, Szymona, Judę Tadeusza oraz Józefa Sprawiedliwego -jedynego nie będącego apostołem. Maria Salome była żoną Zebedeusza, ich dzieci Jakub Większy, Jan Ewangelista – zostali apostołami.

(4) Kompleksową konserwację techniczną i estetyczną kapliczki wykonała ?rma: Midas konserwacja i restauracja dzieł sztuki Marcin Książek. Odnowiona została z funduszy Gminy Dobczyce oraz przy wsparciu Urzędu Marszałkowskiego z programu ,,Kapliczka”.

(5) Zobacz opis: Stanisław Szczepan Cichoń, Gazeta Myślenicka nr 3/ 1246 z dnia 19 stycznia 2022r., s.11.

Stanisław Szczepan Cichoń Stanisław Szczepan Cichoń Autor artykułu

Absolwent Papieskiej Akademii Teologicznej na wydziale historia kościoła ze specjalizacją sztuki sakralnej. Autor książki "Dwanaście miesięcy w objęciach figur i kapliczek przydrożnych. Ziemia myślenicka i okolice".