Historia ruchu turystyczno-krajoznawczego
Jego początki są znacznie wcześniejsze, niż genealogia myślenickiego oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (od 1950 r. – PTTK) i wiążą się z powstałym w 1908 roku gimnazjum
Nieodłączną częścią dydaktyczno-pedagogicznego programu były wycieczki szkolne, podczas których zwiedzano najbliższe okolice (Beskidy, Tatry, Kraków, Wieliczkę), zapoznając się z ich historią i kulturą. Inicjatorem tej formy nauczania i wychowania był organizator i pierwszy dyrektor gimnazjum - Stanisław Pardyak, zamiłowany turysta, miłośnik i znawca Tatr, który - nota bene - w nich właśnie zakończył swe twórcze, aktywne społecznie życie (informację o jego śmierci zamieszczoną w „kronice wypadków” jednej z krakowskich gazet zatytułowano nawet „Ofiara turyzmu!”).
Również współzałożyciel i pierwszy prezes Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Myślenicach - Tadeusz Prus-Wiśniowski podkreślał wcześniejsze, niż związane z utworzeniem tego oddziału korzenie ruchu krajoznawczo-turystycznego w naszym mieście, pisząc m.in.: „Trzeba przy tym zaznaczyć, że tradycje krajoznawstwa na Ziemi Myślenickiej sięgają lat dużo wcześniejszych, gdyż wycieczki krajoznawcze, cieszące się zresztą dużym powodzeniem, organizowane były już w pierwszych latach powojennych, po I wojnie światowej, a mianowicie w okresie 1920-1926. Były one urządzane w bliższe okolice Myślenic, przeważnie w niedziele i święta, dając możliwość uczestnikom tych wycieczek poznawania piękna krajobrazu Beskidu Myślenickiego, bogactwa przyrody, dawały też możliwość czynnego wypoczynku, w ramach mało wtedy uprawianej turystyki. W wycieczkach tych brała liczny udział młodzież gimnazjalna oraz grupy dorosłych osób, miedzy innymi i dyrektor gimnazjum - Stanisław Pardyak, który - jak rzadko wtedy inny pedagog - propagował wycieczki.”
Potwierdza to Adam Spytkowski pisząc w monografii Liceum Ogólnokształcącego w Myślenicach: „…pierwsze wzmianki w dokumentach szkolnych mówiące o działalności turystycznej myślenickiego Gimnazjum pochodzą z 1910 roku. Nie była ona wprawdzie zorganizowana i ujęta w system regulaminu, ale prowadzona systematycznie i pod opieką wychowawców klasowych. Młodzież organizowała wycieczki w okolice Myślenic, m.in. na Kotoń, Dalin, do Sułkowic, Stróży itp.”
Stanisław Pardyak skupił wokół siebie innych zacnych myśleniczan zakochanych w polskich górach, a szczególnie w Tatrach; byli to m.in. myślenicki proboszcz - ks. dr Andrzej Kościółek, Michał Trzeciak - dyrektor Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Niwa”, aptekarz - Tadeusz Skowroński, adwokaci - Kwoczyński i Bronisław Miętus.
Znawca lokalnej historii turystyki, następca Tadeusza Prus-Wiśniowskiego na stanowisku prezesa zarządu Oddziału PTTK w Myślenicach w latach 1953-1965 - Zbigniew Lehman wspominał: „Na długo przed powstaniem Koła PTK w Myślenicach, bo niemal od zarania turystyki polskiej, byli w Myślenicach zapaleni miłośnicy tatrzańskich wycieczek. Z nich pamiętam dra Miętusa - adwokata, najbardziej zasłużonego działacza, pana Trzeciaka - dyrektora Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Niwa” i ks. dra Kościółka - myślenickiego proboszcza, który - choć pochodzący spod Wieliczki - śladem zakopiańskiego ks. Stolarczyka rozmiłował się w Tatrach, zamiłowanym taternikiem był również pierwszy dyrektor gimnazjum myślenickiego - Stanisław Pardyak, który brał udział w działalności grupy krakowskich taterników i z nimi uczestniczył w wycieczkach. Zamiłowania turystyczne dra Miętusa uwidaczniało się nawet w ubiorze, gdyż przeważnie chodził ubrany sportowo, a z plecakiem i modną wówczas ciupagą prezentował się wspaniale, imponując mieszkańcom Myślenic turystyczną postawą… Ludzie, o których wyżej piszę, byli dobrze sytuowani, na intratnych stanowiskach i stąd - w mych oczach - PTT, do którego należeli, było towarzystwem elitarnym, niedostępnym dla zwykłego śmiertelnika. Dopiero PTK, którego myślenicki oddział założył dr Tadeusz Wiśniowski, i do którego wstąpili nauczyciele, niżsi urzędnicy i młodzież, a następnie - już w PRL - PTTK, umożliwiły umasowienie ruchu turystycznego.”
Członkiem Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego był również inny znany z szerokiej działalności społecznej myśleniczanin - Emil Kubala; jego legitymacja członkowska PTT była eksponowana na poświęconej mu wystawie w Muzeum Regionalnym w 2011 r.
W świetle powyższych faktów uzasadnione jest przypuszczenie Zbigniewa Lehmana, że to właśnie zasługą tych bardzo wpływowych myśleniczan rozkochanych w Tatrach było nadanie i utrzymanie nazwy Myślenickich Turni - stacja przesiadkowa kolejki linowej na Kasprowy Wierch - wobec zakusów nadania tym wierchom nazwy „myśliwieckie”. W tym miejscu warto zaznaczyć, że pochodzenie tej nazwy nie jest dotychczas z całą pewnością ustalone, w znanej mi literaturze o tematyce tatrzańskiej nazwę tę
znalazłem najwcześniej w numerze drugim „Wierchów” z 1924 r. w artykule Mariana Sokołowskiego w artykule pt. „Limba w Tatrach polskich” (str.23-25): „Nad zbiegiem dolin Goryczkowej i Kasprowej wznoszą się Myślenickie Turnie, na których północnych stokach u szczytu (wzniesienie 1370 m.) rośnie ok. 30 limb.” Pierwsze informacje o jaskiniach odkrytych przez Stefana i Tadeusza Zwolińskich w północno-wschodnim ramieniu masywu Kasprowego, pochodzące z 1923r., jak i mapy sprzed tego roku również nie zawierają tej nazwy, zaczęto ją powszechnie stosować dopiero później.
Bezspornym zatem jest, że pierwszą w Myślenicach organizacją turystyczną było Koło (delegatura) Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. Powołane zostało na posiedzeniu zarządu działającego już od 1927 roku Oddziału PTT w Rabce, który w dniu 24.10.1930 r. przyjął wniosek w sprawie utworzenia kół miejscowych w Myślenicach, Jordanowie i Mszanie Dolnej. Na czele myślenickiego koła PTT stanął dr Bronisław Miętus. Można powiedzieć, że jego fascynacja górami ma genetyczne korzenie, bo pochodził on z słynnego góralskiego rodu Miętusów. Urodzony w 1880 roku, zmarł 24.07.1945 r. w Myślenicach i tu pochowany w rodzinnym grobowcu na cmentarzu komunalnym przy kościółku św. Jakuba. Z zawodu adwokat, z powołania aktywny działacz społeczny, nie tylko na polu turystyki i krajoznawstwa, bo był także przewodniczącym Myślenickiego Komitetu Orawsko-Spiskiego; w dniu 3.08.1919 r. zorganizował w Myślenicach Dzień Orawy i Spisza, zgłosił wówczas rezolucję przeciwko inwazji czeskiej.
Aktywnym działaczem turystycznym był także jego krewny - Stanisław Ignacy Miętus z Rabki, który wytyczył szlak zwany „Miętusią Drogą” (Rabka, Turbacz, Gorc, Szczawa, Krzysztoniów, Mogielica, Jurków Dobra), wyszukał (różdżkarz!) źródło wody dla schroniska na Luboniu Wielkim i zasłużył się w dziele odbudowy schroniska na Starych Wierchach. Dodać wypada, że synowie Bronisława Miętusa - Andrzej i Jan zginęli tragiczną śmiercią rozstrzelani przez Niemców w czasie okupacji. Wnuczka Bronisława Miętusa - Anna Prokopeczko posiada fotografie i inne dokumenty potwierdzające jego turystyczną aktywność, propagowanie krajoznawstwa i turystyki w kręgu rodzinnym, środowisku zawodowym i towarzyskim oraz wśród młodzieży szkolnej. Inni krewni do dziś pieczołowicie przechowują jako rodzinną pamiątkę plecak, z którym chodził na górskie wycieczki!
Sprawami związanymi z funkcjonowaniem „kół miejscowych” zajmowano się również na posiedzeniu zarządu rabczańskiego Oddziału PTT w dniu 6.11.1932r. Myślenickie koło (delegatura) PTT zapewne istniało jeszcze w 1938 roku, skoro w sprawozdaniu przedstawionym podczas Walnego Zgromadzenia Oddziału PTT w Rabce stwierdzono, że oddział ten posiada dwie delegatury: w Myślenicach i w Mszanie Dolnej.
Dr Miętus i skupieni wokół niego pasjonaci turystyki górskiej aktywnie poparli zrealizowaną w 1922r. inicjatywę prof. Tadeusza Banachiewicza budowy obserwatorium astronomicznego na Lubomirze, mieli też znaczący udział w zainicjowaniu przyjętego w 1929 roku przez rabczański oddział PTT projektu budowy schroniska górskiego na Łysinie. Idea jego budowy (kontynuowana w późniejszym okresie przez działaczy myślenickiego oddziału PTK/PTTK), spotkała się z uznaniem kierownika funkcjonującej tam już od kilku lat wyżej wspomnianej Stacji Astronomicznej Obserwatorium Krakowskiego, który sugerował nawet możliwość bezpłatnego przekazania części parceli w okolicy obserwatorium.
Wskazane byłoby podjecie próby weryfikacji, pogłębienia i poszerzenia tych informacji w oparciu o dokumenty zachowane być może w archiwum państwowym (rejestry stowarzyszeń, uchwały administracji samorządowej) lub zasobach prywatnych. Zastanawiający jest brak jakichkolwiek opracowań o rodowodzie myślenickiej komórki Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, biografiach i działalności jego pierwszych działaczy lokalnych, pomimo upływu kilkudziesięciu lat od reaktywacji tej organizacji.
Z pierwszych wspomnień jednego ze współzałożycieli myślenickiego oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego - Tadeusza Prus-Wiśniowskiego wynika, że oddział ten założony został w jesieni 1931 roku. Potwierdza to zamieszczona w numerze 6 z 1932r. czasopisma „Ziemia”, w rubryce „Wiadomości krajoznawcze i turystyczne” informacja o przebiegu „Święta krajoznawstwa polskiego” (tj. jubileuszu 25-lecia PTK obchodzonego w dniach 1-3 maja 1932r.) str. 185-186 i działalności władz PTK („Czynności i posiedzenia Rady Głównej P.T.K.) str. 190-191. Znajdujemy tam m.in. stwierdzenie, że w tymże 1932r.: „…przyjęto do zatwierdzającej wiadomości powstanie nowego Oddziału w Myślenicach.”
Pierwsze jubileuszowe obchody z okazji 25-lecia myślenickiego oddziału PTK/PTTK zorganizowano więc w 1957 roku (z przeszło półrocznym opóźnieniem). Następne jubileuszowe, huczne obchody zorganizowano w roku 1968 (40-lecie) i w roku 1978 (50-lecie), opierając się na późniejszych wspomnieniach Tadeusza Prus-Wiśniowskiego, przesuwających datę założenia Oddziału PTK w Myślenicach na rok 1928. Nie istnieją jednak żadne udokumentowane dowody potwierdzające tę wersję genezy myślenickiej organizacji PTK.
Zaznaczyć przy tym należy, że pierwszy okres istnienia Oddziału PTK w Myślenicach był krótki, bo obejmował tylko 4 lata (1932-1935). Nie jest już wymieniony w publikowanych Rady Głównej PTK „Sprawozdaniach z działalności PTK” z lat 1936-1938 (nie figuruje w „wykazie wpływów i wydatków rocznych oddziałów”). W czasopiśmie „Ziemia”, r.1936, s. 277, w rubryce „Stan organizacyjny PTK (1936) w woj. Krakowskim” znajdujemy zapis o treści: „…zlikwidowaniu uległ Oddział w Myślenicach.” W niczym nie zmienia to jednak faktu, że w październiku tego roku minie 85 lat od chwili założenia w Myślenicach Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego przekształconego w roku 1950 na Oddział PTTK. Jest to więc jedna z najstarszych (po „Sokole” i harcerstwie) funkcjonujących do dzisiaj organizacji społecznych, choć nic nie wskazuje na to, aby z tego powodu zanosiło się na tak huczne jak dawniej obchody jubileuszowe.
Kazimierz Pardyak
Opracowano na podstawie informacji zawartych w n/w rocznikach „Wierchów” i „Ziemi”, historii Oddz. PTT w Rabce (J.Kapłon), wspomnień Kazimierza Wątorskiego (D.Dyląg), monografii Liceum Ogólnokształcącego w Myślenicach (A.Spytkowski) oraz wspomnień Tadeusza Prus-Wiśniowskiego i Zbigniewa Lehmana publikowanych w okolicznościowych opracowaniach działaczy O/PTTK w Myślenicach i wiadomości uzyskanych od p. Anny Prokopeczko, której w tym miejscu składam serdeczne podziękowania.
Literatura: „Ziemia. Ilustrowany Miesięcznik Krajoznawczy”: 6/1932, str.185-186, 10/1933, str.183-186, 4/1933, 10-11/1936, str.277, 4-6/1937, 5-6/1938 (Digital Library of Wielkopolska). „Wierchy” R.2/1924. Archiwum Oddziału PTTK „Lubomir w Myślenicach. Czasopisma własne – „Klejma”, „Ziemia Myślenicka”