Czy laureat Nagrody Nobla z 1992 roku był Polakiem?

Wszyscy pamiętamy, że Nagrodę Nobla zdobyła – i to dwukrotnie! – nasza rodaczka Maria Curie-Skłodowska. Cieszą nas także dość liczne Nagrody Nobla w zakresie literatury, zdobyte przez Polaków.

Jednak w dziedzinie nauk ścisłych nagrodzonych Polaków poza wspaniałą Marią nie mieliśmy, więc z dużym zainteresowaniem przeczytałem widomość, że w 1992 roku Nagrodę Nobla w Fizyce otrzymał Georges Charpak, który urodził się (formalnie) w Dąbrowicy, niedaleko Czarnobyla, na terenie, który w 1924 roku, gdy Noblista się urodził, należał do Polski. We wspomnieniach Charpaka, które niedawno ukazały się także po polsku w formie książki „Napięta nić życia” podkreśla on bardzo mocno przynależność do wspólnoty żydowskiej, natomiast o Polsce i Polakach mówi niewiele. W tym czasie używał imienia Grisza i obok języków hebrajskiego i jidysz używał głównie języka rosyjskiego.

W 1926 roku rodzice Charpaka przenieśli się do Palestyny, w tym czasie (w wyniku I Wojny Światowej) znajdującej się pod mandatem brytyjskim. Zamieszkali w Hajfie, ale chociaż oboje rodzice ciężko pracowali, nie zdołali się utrzymać. Wrócili w 1928 roku do Polski. Charpak nauczył się wtedy języka polskiego, żeby móc pójść do polskiej szkoły. Większość jego żydowskich rówieśników nie decydowała się na to rozwiązanie, ale Charpak tak. Szkoła dostarczyła mu wiedzy, ale zmuszała do wielu katolickich praktyk religijnych, których Żydzi generalnie nie tolerowali.

W Polsce Charpak mieszkał i uczył się do ósmego roku życia, ale był w dużej mierze zamknięty w społeczności żydowskiej, która bardzo się izolowała od społeczności ukraińskiej. I – jak przyznaje - nigdy nie wszedł do społeczności polskiej.

W 1931 matka zabrała go do Francji. Miała to być wycieczka dla zwiedzenia Wystawy Kolonialnej, ale oznaczała przeniesienie na stałe. Jego imię od tej pory miało brzmieć Georges, a językiem używanym na co dzień (do końca życia) stał się język francuski.

Georges uczył się we francuskich szkołach średnich w Montpellier i Paryżu, a w czasie wojny, którą Francja przegrała i została podzielona na część całkowicie okupowaną przez Niemców i na część podlegającą kolaboracyjnemu rządowi Vichy – działał w ruchu oporu, za co został aresztowany i w 1944 roku uwięziony w obozie koncentracyjnym w Dachau.

Po wyzwoleniu obozu wrócił do Paryża i od 1945 roku studiował w École des mines, gdzie potem znalazł zatrudnienie jako pracownik naukowy. W 1954 roku obronił doktorat i współpracował z mężem córki Marii Curie Skłodowskiej, Fryderykiem Joliot-Curie. Potem w latach 1959 – 1991 pracował w CERN pod Genewą. Tam zastała go decyzja o przyznaniu mu Nagrody Nobla w 1992 roku.

Niestety z Polską nigdy nie utrzymywał bliższych kontaktów, ani naukowych, ani prywatnych.