Kim był fundator nagrody, jaką przyznaje PAU?

W zeszłym tygodniu pisałem o tym, że Polska Akademia Umiejętności przyznała kolejny raz nagrodę imienia Erazma i Anny Jerzmanowskich. Dziś chciałbym przybliżyć Czytelnikom sylwetkę fundatora tej nagrody.

Erazm Józef herbu Dołęga Jerzmanowski urodził się 2 czerwca 1844 roku w Tomisławicach koło Sieradza. Po ukończeniu Gimnazjum Gubernialnego w Warszawie wstąpił do Instytutu Politechnicznego w Puławach, skąd wraz z m. in Adamem Chmielowskim (późniejszym św. Bratem Albertem), Józefem Kalinowskim (późniejszym św. Rafałem Kalinowskim) przystał pod wodzą gen. Mariana Langiewicza do powstania styczniowego. Po jego upadku został osadzony w twierdzy w Ołomuńcu. Wydalony później z Austrii udał się do Paryża. Studiował tam w Wyższej Szkole Polskiej na Montparnasse, a następnie w École des Mines i w uznaniu zasług wuja, gen. Pawła Jerzmanowskiego, adiutanta cesarza Napoleona I i towarzysza wygnania na Elbie – w Szkole Inżynierii i Artylerii w Metz.

W 1870 roku uczestniczył jako oficer w wojnie francusko-pruskiej. Trzy lata później został wysłany do Stanów Zjednoczonych, gdzie dorobił się ogromnego majątku, co opisałem w zeszłym tygodniu. Teraz napiszę trochę więcej o jego życiu prywatnym.

W roku 1873 ożenił się z przepięknej urody Amerykanką niemieckiego pochodzenia Anną Koester, córką słynnego budowniczego mostów. Jako żarliwy katolik (choć, jak zastrzegają kronikarze, nie fanatyk) wyznawał zasadę, że wszystko co zdobył pochodzi od Boga i chętnie dzielił się swoimi pieniędzmi z potrzebującymi wspierając różne przedsięwzięcia emigracyjne i krajowe. Ufundował też kościół Św. Antoniego z Padwy w Jersey City, utrzymywał Czytelnię Polską, brał udział w działalności Związku Polskiego w Stanach Zjednoczonych kierując utworzonym w 1886 roku Komitetem Centralnym Dobroczynności. Należał również do Rady Muzeum Narodowego w Raperswil (koło Zurichu w Szwajcarii) hojnie łożąc na cele tej instytucji oraz na tamtejszy skarb narodowy oraz Towarzystwo Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania Styczniowego.

W 1889 roku papież Leon XIII odznaczył go – jako pierwszego na kontynencie amerykańskim – Komandorią Krzyża św. Sylwestra. W czerwcu 1895 roku nabył za sumę 150 tys. koron od hr. Józefa Grodzickiego majątek w Prokocimiu wraz z pałacem i dworem, by osiąść w Polsce. W kraju nie zaprzestał działalności charytatywnej: wspierał brata Alberta, ufundował witraże do katedry wawelskiej autorstwa Mehoffera, zasilał, obok Witolda Zglenickiego odkrywcy azerskiej ropy i właściciela działek naftowych w Baku, Kasę im. Mianowskiego. Był inicjatorem założenia Spółdzielni Kolejarskiej dla Budowy Własnych Domów.

On pierwszy rzucił pomysł rozbudowy i modernizacji Prokocimia. Udzielał pomocy finansowej dla miejscowej ludności, darował ziemię i materiały na budowę domów, wspomagał rodziny wielodzietne. Walczył z plagą pijaństwa. Choć był osobą znaną, powszechnie lubianą i szanowaną, stronił od salonowego życia Krakowa. Utrzymywał jedynie przyjacielskie kontakty z Eustachym Jaxą Chronowskim, również powstańcem styczniowym, właścicielem hotelu Grand, w którym często bywał. To właśnie Chronowski nakłonił Jerzmanowskiego do założenia fundacji, o której pisałem w zeszłym tygodniu.

Erazm Jerzmanowski zmarł w niedzielę 7 lutego 1909 roku o 4 nad ranem w wyniku powikłań po zapaleniu płuc, pogrzeb odbył się 10 lutego. Po pogrzebie otwarto testament – majątek w wysokości 1 200 000 koron zapisał żonie Annie, z zaznaczeniem, że po jej śmierci ów majątek zasili Fundacją Erazma i Anny małżonków Jerzmanowskich. Donator ustanowił jako dysponenta Polską Akademię Umiejętności. Nagroda była przeznaczona dla Polaka lub Polki wyznania rzymsko-katolickiego urodzonego w granicach Polski z 1772 roku za prace literackie, artystyczne lub humanitarne „dokonywane z pożytkiem dla ojczystego kraju”.

Zaraz po śmierci Erazma, Anna Jerzmanowska sprzedała prokocimski majątek zgromadzeniu Augustianów z Kazimierza, sama zaś mocno schorowana wyjechała na leczenie do Drezna, gdzie zmarła w 1912 roku. Z datą jej śmierci ruszyła akcja przyznawania nagród, o której pisałem tydzień temu.