Stanisław Zając 1931-2010 pro memoriał
15 kwietnia w Myślenicach po ciężkiej chorobie, zmarł Stanisław Zając – pułkownik rezerwy Wojska Polskiego, absolwent Oficerskiej Szkoły Piechoty i Akademii Sztabu Generalnego, pracownik naukowy tej uczelni, pracownik sztabu Krakowskiego Okręgu Wojskowego, doktor nauk wojskowo-historycznych, autor ponad 1000 publikacji prasowych, 10 książek o tematyce wojennej i licznych wydań broszurowych, współpracownik Gazety Myślenickiej
Pułkownik dyplomowany, doktor nauk Wojskowo-historycznych, urodził się 25 kwietnia 1931 r. w Przytkowicach (powiat Wadowice), w rodzinie ubogiego robotnika. W rodzinnej miejscowości w latach 1938-1946 kończy Szkołę Powszechną i pracuje jako pastuch-wyrobnik, do czego zmusiła go ciężka sytuacja materialna rodziny w okresie II wojny światowej. W 1946 roku rozpoczął naukę w Gimnazjum Przemysłowym w Krakowie z jednoczesnym odbywaniem praktyki szkolnej w zawodzie ślusarza w Zakładach Mechanicznych Zieleniewskiego. Szkołę ukończył w 1948 roku uzyskując zawód czeladnika ślusarza narzędziowego. Po ukończeniu tej szkoły do 1950 roku pracował w tych zakładach w Krakowie. We wrześniu 1950 roku wstąpił ochotniczo do Oficerskiej Szkoły Piechoty nr 1 im. Tadeusza Kościuszki we Wrocławiu, którą ukończył w sierpniu 1952 roku w stopniu wojskowym podporucznika.
W latach 1952-1978 pełnił zawodową służbę wojskową na stanowiskach dowódczych (do zastępcy dowódcy pułku do spraw liniowych), w średnim i wyższym szkolnictwie wojskowym w tym jako asystent i adiunkt w Akademii Sztabu Generalnego w Warszawie. Wykładał takie przedmioty jak: terenoznawstwo z topografią, łączność, naukę i teorię o broni i strzelectwie, taktykę i sztukę operacyjną oraz historię sztuki wojennej.
W latach 1956-1970 ukończył Liceum Ogólnokształcące dla pracujących oraz Akademię Sztabu Generalnego - wydział ogólnowojskowy oraz opracował i obronił pracę doktorską uzyskując w grudniu 1970 roku stopień naukowy doktor nauk wojskowo-historycznych.
W latach 1966-1978 pełnił służbę w instytucjach centralnych -Inspektorat Obrony Terytorialnej w Warszawie, a następnie w Krakowie jako zastępca Szefa Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego do spraw Obrony Cywilnej, a w łatach 1974-1978 jako Szef Wojewódzkiego Inspektoratu Obrony Cywilnej w Krakowie.
W 1976 roku na własną prośbę przeszedł do rezerwy i do 1998 roku pracował w obronności, w tym w latach 1978-1982 (maj) w Wojewódzkiej Komendzie Ochotniczych Hufców Pracy, w latach 1982-1991 w Wojewódzkiej Komendzie Zawodowych Straży Pożarnych w Krakowie jako inspektor do spraw obronnych i w latach 1993-1998 w Dowództwie Krakowskiego Okręgu Wojskowego w Krakowie jako specjalista - historyk. Łącznie ze służbą u gospodarzy w latach II wojny światowej i służbą wojskową przepracował nieprzerwanie 68 lat.
W latach 1947-1998 aktywnie pracował społecznie w Związku Młodzieży Wiejskiej „WICI” w rodzinnej miejscowości, Lidze Przyjaciół Żołnierza, Lidze Obrony Kraju, Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Krakowie, w Polskim Czerwonym Krzyżu, Komisji Historycznej przy Zarządzie Wojewódzkim Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Krakowie, w Towarzystwie Wiedzy Obronnej (członek Zarządu głównego), Wojewódzkim Komitecie Ochrony Walk i męczeństwa w Krakowie (członek Zarządu Wojewódzkiego, następnie członek prezydium tego zarządu), Związku Harcerstwa Polskiego, Związku Ochotniczych Straży Pożarnych, Radzie Młodzieżowej 6 Pomorskiej Dywizji Powietrzno-Desantowej w Krakowie oraz szereg lat w różnych szkolnych komitetach rodzicielskich.
W latach 1962-2009 bardzo aktywnie pracował społecznie w zakresie przywracania pamięci i ocalania od zapomnienia organizatorów i dowódców sił niepodległościowych, ofiar hitlerowskiego i stalinowskiego terroru, większych walk i bitew na wszystkich frontach II wojny światowej, udziału Polaków w II wojnie światowej. Tej tematyce, sprawom historycznym, obronnym i społecznym wydanych zostało 10 książek jego autorstwa (m.in. Działania partyzanckie między Wisłą a Tatrami, Wyd. MON, Warszawa 1976; W pobliżu siedziby Hansa Franka, Wyd. Czytelnik, Warszawa, 1986; Pokój Wam, Wyd. Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy, Kraków 1994; Z dziejów Krakowskiego Okręgu Wojskowego, Wyd. Bellona, Warszawa 1995; Ocalić od zapomnienia, Wyd. Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy, Kraków 2000; Ocalić od zapomnienia, Wyd. Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy, Kraków 2002) oraz ponad 1000 publikacji jego autorstwa zamieszczonych w gazetach codziennych – centralnych, wojewódzkich i lokalnych oraz czasopismach wojskowych i cywilnych. Tematyce tej poświęcił około 40 opracowań zbroszurowanych…
Aktywnie współpracował z Gazetą Myślenicką, na łamach której ukazało się w latach 1997-2009 ponad 300 publikacji jego autorstwa. Na naszych łamach zamieszczone były między innymi publikacje przedstawiające: drogi życiowe synów Ziemi Myślenickiej zamordowanych przez NWKD, odznaczonych Orderem Wojennym Krzyża Virtuti Militari, terror i represje stosowane przez okupanta hitlerowskiego na ziemi myślenickiej, działania miejscowej partyzantki, większe walki i bitwy na Ziemi Myślenickiej w latach II wojny światowej, charakterystyka miejscowości Ziemi Myślenickiej odznaczonych za walkę z okupantem hitlerowskim oraz publikacje dotyczące sytuacji społeczno-politycznej i porządkowej na terenie miasta Myślenice i powiatu myślenickiego.
Wiele miejsca i czasu poświęcił Stanisław Zając przywracaniu pamięci i ocaleniu od zapomnienia działaczy niepodległościowych z terenu powiatu myślenickiego oraz w skali województwa, a nawet kraju. To na jego wniosek i według jego projektu wykonano w Krakowskim Kościele Garnizonowym św. Agnieszki dwie ściany pamięci w których umieszczono imiennie – mosiężne tabliczki upamiętniające 400 oficerów WP i policjantów zamordowanych przez NKWD. W jednej ze ścian osobiście pokrył koszta upamiętnienia 5 oficerów zamordowanych przez NKWD. Na jego wniosek i według jego projektu wykonano i umieszczono na frontannie kaplic na terenie Akademii Obrony Narodowej w Warszawie – tablicę upamiętniającą kadrę naukową i absolwentów Wyższej Szkoły Wojennej poległych i zamordowanych w latach II wojny światowej. Podobna tablica z jego inicjatywy wykonana i umieszczona została w kaplicy 5 Wojskowego Szpitala Klinicznego w Krakowie przy ul. Wrocławskiej. Był inicjatorem powstanie tablicy pamiątkowej upamiętniającej ostatniego ziemianina Tokarni, porucznika Mieczysława Targowskiego zamordowanego przez NKWD w Charkowie jako więźnia Starobielska. Na zgłoszony przez niego wniosek do władz miasta Myślenice i powiatu myślenickiego upamiętniono tablicą umieszczoną na budynku obecnej Komendy Powiatowej Policji kapitana Piotra Jurczaka – w latach 1936-1939 Komendanta Powiatowego Policji w Myślenicach, jeńca Ostaszkowa zamordowanego przez NKWD w Twerze i pogrzebanego w Miednoje.
Wiele czasu i zabiegów poświęcił wykonaniu według jego projektu tablicy upamiętniającej 21 synów Ziemi Myślenickiej – Kawalerów Orderu Wojennego Krzyża Virtuti Militari, która umieszczona jest na Pomniku Niepodległości na Rynku w Myślenicach. Na jego wniosek skierowany do władz Myślenic jedna z ulic w mieście otrzymała nazwę pułkownika Jana Dunin-Brzezińskiego, właściciela posiadłości w Osieczanach, który jako oficer rezerwy w latach 1935-1939 był burmistrzem Myślenic. Zamordowany przez NKWD w Katyniu. Wiele starań poświecił upamiętnieniu (przez nadanie patrona dla gimnazjum w Myślenicach bądź nazwy jednej z ulic w Myślenicach) por. prof. Edwarda Ralskiego zamordowanego przez NKWD oraz trzech braci Ralskich- działaczy niepodległości brutalnie prześladowanych w PRL, skazanych na wysokie kary w tam karę śmierci zamienioną na długoletnie więzienie. Wśród wydanych książek jego autorstwa jest publikacja przedstawiająca synów Ziemi Myślenickiej (23 osoby), oficerów WP i Policjanci, jeńcy sowieckich obozów zamordowanych przez NKWD.
Swoimi aktywnymi staraniami doprowadził do przywrócenia pełnej nazwy miejscowości na terenie gminy Skawina Polanka Hallera, która to nazwa w latach 60. zmieniona została jedynie na Polankę. Była to rodzinna miejscowość Generała Stanisława Hallera zamordowanego przez NKWD w Charkowie jako jeńca obozu w Starobielsku. Z jego inicjatywy i za jego staraniami nadano 5 pułkowi dowodzenia w Krakowie patrona gen. Stanisława Hallera.
Obok działalności publicystycznej i upamiętnienia w postaci trwałej Stanisław Zając odbył setki spotkań z różnymi środowiskami (młodzież, wojsko, policja, kombatanci, Rodziny Katyńskie) na tematy historyczne, zbrodni i terroru hitlerowskiego i stalinowskiego. Spotkania takie odbywał się m.in. w Lublinie, Krakowie, Bielsku-Białej, Przemyślu, Rzeszowie, Zamościu i na terenie całego powiatu myślenickiego.
Za tą aktywną działalność w zakresie przywracania pamięci i ocala od zapomnienia otrzymał ponad 300 listów od czytelników i rodzin ofiar II wojny światowej. Były to przede wszystkim listy wdzięczności, a wśród nich wiele było z zagranicy w tym z Watykanu, Londynu, Izraela.
Obok spotkań i wygłaszanych prelekcji organizował i przeprowadzał podróże historyczne do miejsc upamiętnionych walką i męczeństwem w latach II wojny światowej. Uczestnikami takich podróży byli oficerowie WP, policjanci, straż pożarna, młodzież szkolna. Organizował wiele wycieczek do miejsc Pamięci Narodowej m.in. Krakowski Kościół Garnizonowy Św. Agnieszki i Muzeum Krakowskiego Okręgu Wojskowego. Opracował tematykę prac magisterskich z historii Krakowskiego Okręgu Wojskowego. Oficerowie studiujący w Akademii Pedagogicznej oraz na Uniwersytecie Jagiellońskim opracowali i obronili szereg takich prac magisterskich opracowanych przy Jego pomocy. Prace te otrzymały bardzo wysoką ocenę w uczelniach.
Nigdy nie zapomniał o swojej rodzinnej miejscowości i jej mieszkańcach. Przez okres ponad 50 lat utrzymywał aktywną współpracę ze Szkołą Podstawową im. Tadeusza Kościuszki w Przytkowicach, której to szkoły był uczniem w latach 1938-1946. Aktywnie współpracował w zakresie wychowania historycznego młodzieży. Utrzymał również kontakt z kolejnymi proboszczami rodzinnej miejscowości: ks. kanonikiem Stefanem Stopką oraz ks. prałatem Marianem Wolakiem. Na świecie wszyscy jesteśmy tylko chwilowymi przechodniami, a nasze wysiłki, sukcesy czy niepowodzenia, to jedynie niewielkie fale na rwącej rzece nieubłaganie płynącego czasu. Bywają jednak wśród tych chwilowych przechodniów ludzie, którzy pozostawiają po sobie trwały, niezatarty ślad swoich działań. Ich praca, dokonania i pasja - zdolne są nawet zmienić bieg wydarzeń lub pociągnąć je w nowym kierunku.
Wiadomość o śmierci Stanisława Zająca przygnębiła nas wszystkich. Był postacią powszechnie znaną nie tylko w środowisku żołnierskim, ale również w społeczności lokalnej, nietuzinkową i zapisze się w historii naszego miasta i pozostanie w naszej pamięci. Sumienność i samodyscyplina sprawiały, że mimo upływu lat wszelkie podejmowane działania zawsze doprowadzał do końca.
Jak pisał poeta: „Odszedł cicho i bez pożegnania, jak ten, co nie chce swym odejściem smucić. Jak ten, co wierzy w chwili rozstania, że ma niebawem z dobrą wieścią wrócić.” My również podążamy za naszymi zmarłymi, a jedyną niewiadomą jest czas. A więc do zobaczenia po drugiej stronie, na Ultima Thule… Spoczywaj w pokoju!
Zespół redakcyjny Gazety Myślenickiej
Pułkownik Stanisław Zając otrzymał następujące odznaczenia:
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
Złoty Krzyż Zasługi
Złoty, srebrny i brązowy Medal Za zasługi dla Obronności Kraju
Złoty, srebrny i brązowy Medal Ziły Zbrojne w Służbie Ojczyzny
Złoty Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej
Złoty Medal Za Zasługi dla Pożarnictwa
Złotą Odznakę Za Zasługi dla Ziemi Krakowskiej
Odznakę Za Zasługi dla Województwa Bielko-Bialskiego
Złotą Odznakę Za Zasługi dla Miasta Krakowa
Odznakę Zasłużony Działacz Frontu Jedności Narodu
Odznakę Honorową Polskiego Czerwonego Krzyża
Złotą Odznakę Zasłużony dla Budownictwa i Materiałów Budowlanych
Odznakę Za Zasługi dla Związku Bojowników o Wolność i Demokrację
Złotą Odznakę Zasłużony Działacz Ligi Obrony Kraju
Złotą Odznakę Za zasługi w Zwalczaniu Powodzi
Honorową Odznakę Przyjaciół Harcerstwa
Srebrną Odznakę Ochotniczych Hufców Pracy
Złożą Honorową Odznakę Związku Młodzieży Wiejskiej
Honorową Odznakę Ruchu Przyjaciół Harcerstwa
Złotą Odznakę Kół Młodzieży Wojskowej
Honorową Odznakę Kościuszkowską, Honorową Odznakę Krakowskiego Okręgu
Wojskowego, Medal Za Zasługi dla Obrony Cywilnej Kraju
