Szlakiem przydrożnych figur i kapliczek (135) Szlak maryjny(12) Widzialny znak Maryi
Nazwa szkaplerz ma rodowód łaciński, wywodzi się od słowa scapulae, oznaczającego ramiona. Zakonny szkaplerz składa się z długiego, prostokątnego płata sukna przedzielonego prześwitem umożliwiającym zawieszenie na szyi.
Na płatach widnieją naszyte wizerunki Najświętszego Serca Jezusowego oraz Matki Bożej Szkaplerznej. Jedna część, chrystologiczna, przypomina o porzuceniu dóbr doczesnych, a zwróceniu się w stronę realizacji Przykazania Miłości. Część druga, maryjna, symbolizuje całkowite oddanie się woli Bożej, podkreślając wzniosłość pośrednictwa Maryi. Początki kultu sięgają objawień świętemu Szymonowi Stockowi (drugi generał zakonu karmelitańskiego). W nocy z 15/16 lipca 1251 roku Maryja wręczyła mu szkaplerz – płótno koloru brązowego, gwarantując dla noszących go ochronę od wpływów działania skutku grzechu. Podczas następnego objawienia w XIV wieku papieżowi Janowi XXII (1316–1334), Maryja zleciła szczególną opiekę nad zakonem karmelitańskim.
Papież Jan XXII 3 marca 1322 roku ogłosił „Bullę Sobotnią”, wprowadził kolejny przywilej dla czcicieli Matki Bożej Szkaplerznej. Zawarł w nim obietnicę wybawienia duszy z czyśćca w pierwszą sobotę po śmierci, w nagrodę za spełnienie koniecznych warunków: noszenie szkaplerza, zachowywanie czystości dotyczącej danego stanu i odmawianie oficjum maryjnego. Dla osób nieumiejących czytać wprowadzono rozwiązanie alternatywne: post w środy i soboty. Przywilej w 1530 roku potwierdził papież Klemens VII (1523–1534) w bulli „Ex Clementi”.
Kulminacja popularności bractw szkaplerznych nastąpiła szczególnie w okresie kontrreformacji, w dobie rozprzestrzeniającego się protestantyzmu, głoszącego tezę o nieistnieniu czyśćca oraz negującego kult maryjny. Sprzyjającym gestem było wydanie przywileju przez papieża Klemensa VIII (1592–1605) w Konstytucji „Quaecumque” ogłoszonej 7 grudnia 1604, zezwalającej na tworzenie bractw przy kościołach parafialnych. W roku 1910 papież Pius X (1903–1914) zezwolił na zastąpienie płóciennego szkaplerza medalikiem szkaplerznym. Ukoronowaniem kultu było objawienie Maryi w Lourdes 16 lipca 1858 roku, czyli w święto szkaplerza świętego. Natomiast 13 października 1917 roku, na zakończenie objawień w Fatimie Niewiasta ukazała się w szatach karmelitańskich jako Matka Boża Szkaplerzna.
Generalnie ujęcie ikonograficzne Matki Bożej Szkaplerznej bazuje na wcześniejszych popularnych wizerunkach. Artysta do popularnego ujęcia Matki Bożej dodawał szkaplerz, zmieniając Jej wezwanie. Najczęściej wizerunek wzorowano na ikonie Matki Bożej Śnieżnej: „Salus Populi Romani” (1) z kościoła Santa Maria Maggiore w Rzymie. Spotyka się również nawiązanie do wizerunku Matki Bożej Łaskawej, a nawet Niepokalanie Poczętej.
Ciekawym rozwiązaniem jest motyw „Mater Misericordiae”. Przedstawia Maryję, która swój ochronny, opiekuńczy płaszcz rozciąga nad osobami zakonów karmelitańskich lub członkami bractw szkaplerznych. Natomiast „Mater Omniu” to wizerunek ukazujący przykrycie płaszczem przedstawicieli całego społeczeństwa, z tym, że duchowieństwo zajmuje uprzywilejowaną, prawą stronę Maryi. Popularnym tematem ikonograficznym jest scena wręczenia św. Szymonowi szkaplerza lub wizja wyłaniania się dusz z czyśćca, przedstawionych w dolnej części obrazu, ponad którymi wznosi się dominująca postać Maryi. C.d.n.
Przypisy:
(1) Tytuł ten oznacza z łac.: Ocalenie Narodu Rzymskiego.
